Đọc hiểu văn bản Lời tiễn dặn

Trong lời dặn dò của chàng trai, chữ “chờ”, chữ “đợi” trở đi trở lại vừa như thầm hi vọng, vừa như lắng đọng nỗi bất lực, buộc lòng chấp nhận tập tục, chấp nhận hôn ước do cha mẹ định đoạt. Thời gian chờ đợi được diễn đạt theo cách của người dân tộc, đó là lối diễn đạt bằng những hình ảnh gần gũi, mộc mạc :

Đôi ta yêu nhau, đợi tới tháng Năm lau nở,

Đợi mùa nước đỏ cá về,

Đợi chim tăng ló hót gọi hè,

Không lấy được nhau mùa hạ, ta sẽ lấy nhau mùa đông,

Không lấy được nhau thời trẻ, ta sẽ lấy nhau khi goá bụa về già.

Thời gian chờ đợi ở đây ước tính bằng mùa, bằng vụ, thậm chí tính bằng cả đời người, nhưng trước tình yêu, thời gian sẽ trở nên vô nghĩa. Trong tâm trạng rối bời, đầy mâu thuẫn khi tiễn biệt người yêu về nhà chồng ấy, chàng trai vẫn thiết tha khẳng định một tình yêu thuỷ chung, son sắt, không thể phai nhạt, khẳng định một nguyện ước về tình yêu đôi lứa không thể chia lìa.

Trong đoạn trích, nỗi đau khổ của cô gái được thể hiện bằng những hình ảnh nặng nề :

Vừa đi vừa ngoảnh lại

Vừa đi vừa ngoái trông

Nỗi niềm dồn nghẹt con tim, chân bước trong thẫn thờ, khiến “Chân bước xa lòng càng đau càng nhớ”. Các cụm từ “tới rừng ớt”, “tới rừng cà”, “tới rừng lá ngón” kết hợp với các động từ “chờ”, “đợi”, “ngóng”, “trông” vừa khắc hoạ con đường dài dặc, xa ngái vừa lột tả tâm trạng dùng dằng, tủi khổ của cô gái bị ép duyên. Các hình ảnh “ớt”, “cà”, “lá ngón” trùng điệp, tăng tiến dần là những hình ảnh giàu màu sắc dân tộc, gợi tả trạng thái cay đắng, bẽ bàng trong lòng cô gái.

Đến phần thứ hai của đoạn trích, trước cử chỉ ân cần (anh chải đầu, anh búi tóc, anh sắc thuốc), lời lay gọi ấm áp thiết tha :

Dậy đi em, dậy đi em ơi !

Dậy rũ áo kẻo bọ,

Dậy phủi áo kẻo lấm !…

dường như với cô gái, nỗi đau vùi cũng được xoa dịu phần nào ! Lời thơ vang lên những điệp khúc da diết, vang lên lời nguyện thề keo sơn gắn bó :

                    Chết ba năm hình còn treo đó ;

                    Chết thành sông, vục nước uống mát lòng,

                    Chết thành đất, mọc dây trầu xanh thắm,

                    Chết thành bèo, ta trôi nổi ao chung,

                    Chết thành muôi, ta múc xuống cùng bát,

                    Chết thành hồn, chung một mái, song song.

                    … Lòng ta thương nhau trăm lớp nghìn trùng,

                    Bền chắc như vàng, như đá.

                    Yêu nhau, yêu trọn đời gỗ cứng,

                    Yêu nhau, yêu trọn kiếp đến già,

                    Ta yêu nhau tàn đời gió, không rung không chuyển

                    Người xiểm xui, không ngoảnh không nghe.

Lời thơ ánh lên vẻ đẹp thiêng liêng, bất diệt của tình yêu. Có thể nói : những lời tiễn dặn tha thiết của chàng trai trong truyện chính là những lời phản kháng tập tục hôn nhân của người Thái ngày xưa. Tập tục hôn nhân gả bán, cha mẹ định đoạt duyên phận của con cái là nguyên nhân tình cảnh chia lìa, lỡ dở tình duyên giữa chàng trai và cô gái. Cho nên, tình cảm giữa chàng trai và cô gái càng tha thiết, nồng nàn bao nhiêu, những lời tiễn dặn càng xót xa, đau khổ bao nhiêu thì ý nghĩa về sự phản kháng tập tục, lề thói vô lí, phi nhân tính ngăn cản quyền tự do yêu đương, tự do hôn nhân của con người càng được nhấn mạnh bấy nhiêu.

III - liên hệ

Tiễn dặn người yêu đã chắt lọc được tinh hoa của dân ca dân tộc Thái trong Tản chụ xiết xương, Tản chụ xống xương và cả Quặm ổn ók. Nhờ thế, giá trị nổi bật của Tiễn dặn người yêu là tính chất trữ tình tinh tế và đa dạng.

Ngoài ra, Tiễn dặn người yêu cũng có tính chất tự sự. Lấy “tiễn dặn” làm trung tâm, Xống chụ xon xao Tiễndặnngườiyêu[ đã trở về quá khứ, kể lại chuyện từ ngày hai người mới còn ở trong bụng mẹ, với ý thức là để nêu lên bài học cho đời sau :